از مهمترین تهدیدات و آسیب‌های اجتماعی که امروز منجر به ناامنی در جوامع پیشرفته و در حال توسعه از جمله ایران شده، وقوع جرائم در فضای سایبر است. این جرائم منجر به تخریب هویت ملی و دینی و افزایش آسیب‌های فرهنگی و سیاسی می‌شوند. در این میان نقش‌محوری پلیس به عنوان یکی از متولیان امنیت بخشی در جامعه غیر قابل انکار است. بخش پایانی مقاله «راهکارهایی برای پیشگیری از ترویج قاچاق کالا» به این مباحث می‌پردازد که در پی می‌خوانید: 

یکی از پرکاربرترین شبکه‌های اجتماعی مجازی که بیش از یک میلیارد عضو دارد، فیس بوک است که توسط سازنده جوان خود «مارک زاکربرگ» در چهارم فوریه ۲۰۰۴ راه‌اندازی شد. در این پایگاه اینترنتی می‌توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس‌بوک هستند، عکس، فیلم یا پیغام به اشتراک گذاشت. این پایگاه اکنون از نظر شمار کاربر عضو و نیز از نظر کارشناسان و در یک جمله در زمینه کاری خود، پایگاه شماره یک جهان محسوب می‌شود.
محیط فیس‌بوک درواقع مجلسی از دوستان و آشنایان یک کاربر به‌شمار می‌آید. این پایگاه با ارائه امکان عضوگیری در تعداد بالا، به کاربران اجازه می‌دهد تا در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه خود اضافه کنند. کاربران در شبکه اجتماعی فیس‌بوک به‌عنوان یک عضو، می‌توانند عکس‌های خود را به اشتراک بگذارند، پیغام بفرستند، عکس‌ها را برای خود و دیگران علامت‌گذاری کنند، روی وال‌های خود و دیگران مطالبی بنویسند، عضو گروه‌ها شوند، گروه جدیدی ایجاد کنند، ایده‌های خود را در بحث‌های گروهی به اشتراک بگذارند، انواع درخواست‌ها را بدهند و بپذیرند و در فیس‌بوک بازی کنند. فیس‌بوک توسط میلیون‌ها نفر در مدت‌زمان کوتاهی قابل دسترسی است. همچنین فیس‌بوک توجه محققان را در زمینه‌های مختلفی چون الگوهای فعالیت کاربران در داخل و خارج شبکه، هویت‌های داخل شبکه، ظرفیت‌های فناورانه ارتباطات اجتماعی و الگوهای فرهنگی به خود معطوف ساخته است.

۳- شبکه‌های اجتماعی و ترویج قاچاق
در سال‌های اخیر با پیشرفت علوم ارتباطات مجازی و گسترش خدمات اینترنتی، فضای مجازی و کارکردهای آن از طریق شبکه‌های مجازی به‌طور محسوس و ملموسی سهم بسیار زیادی در رونق و گسترش کالای قاچاق داشته‌اند (قربانی، ۱۳۹۶: ۴۱). در قرن بیست‌ویکم که با نام هزاره فناوری اطلاعات شناخته می‌شود وسایل ارتباط جمعی، نقش بسیار مهم و پررنگی دارند. به نحوی که وظایف و نقش‌های زیادی را بر عهده گرفته‌اند و نهادهایی را نیز به مقابله می‌خوانند. در بین وسایل ارتباط جمعی در این هزاره، آنکه از همه مؤثرتر و بااهمیت‌تر است اینترنت است که به صورت فراگیری استفاده از آن، رو به گسترش است. از بین تمام امکاناتی که اینترنت به مخاطبان خود ارائه می‌دهند؛ استفاده از شبکه‌های اجتماعی رو به گسترش است (خلیلی، ۱۳۹۲: ۱).
اطلاعات قابل دسترسی در اینترنت، درباره انواع کالاهای قاچاق (پوشاک، مواد غذایی، الکترونیکی، تجهیزات صنایع مختلف و ...)، توسط افراد و گروه‌های مختلف با اهداف و انگیزه‌های متفاوت تولید می‌شوند. برخی از آنها از اینترنت برای گسترش دامنه فروش کالاهای قاچاق ضدفرهنگی خود و درگیر کردن جوانان در رفتارهای غیرقانونی، استفاده می‌کنند. بسیاری از وب‌سایت‌ها با فراهم آوردن طیف وسیعی از اطلاعات مربوط به کالاهای مختلف و ملزومات آن، مروج فرهنگ مصرف آنها هستند و برخی به‌طور غیرمستقیم باعث ترویج مصرف این دسته از اقلام می‌شوند (مولایی، ۱۳۹۴: ۶). به نظر می‌رسد به علت وجود این چالش‌ها انسجام اجتماعی و هویتی در جامعه اطلاعاتی و به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران متزلزل شده است. فرایند جهانی شدن با گسترش قلمرو روابط زندگی اجتماعی، دنیای اجتماعی افراد را بسیار بزرگتر می‌کند و احساس کنترل ناپذیر شدن چنین دنیایی را در آنها به‌وجود می‌آورد (معمار و همکاران، ۱۳۹۱: ۱۵۵).
شبکه‌های اجتماعی از پرازدحام‌ترین پایگاه‌ها در وب به‌َشمار می‌روند و بدیهی است که مکان مناسبی برای تبلیغ،یا عرضه کالا و خدمات خواهد بود. گذشته از آن، ساختار تعاملی و ارتباطی پایگاه‌های شبکه اجتماعی، فضای مناسبی برای ارتباط مجازی بین شرکت‌های تجاری به‌وجود می‌آورد؛ به گونه‌ای که نخستین شبکه‌های اجتماعی چنین کارکردهایی داشتند و کاربران، تجار و شرکت‌های کوچک و بزرگ می‌توانند از حضور بی‌شمار کاربران در این پایگاه‌ها بهره ببرند و پایگاه‌های دلخواه خود را به اشتراک بگذارند؛ کاربران دیگر شبکه‌های اجتماعی را به پایگاه‌های خود پیوند دهند؛ درباره کالا یا خدمات شرکت خود نظرسنجی کنند؛ با نگاشتن مقاله یا مطالبی، محصول‌های خود را معرفی کنندیا محصولات خود را در معرض فروش مستقیم کاربران قرار دهند (محمدی و جوانمرد، ۱۳۹۹: ۸).
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که پایگاه‌ها و شبکه‌های موجود در بستر فضای مجازی به مأمنی برای مبلغین، مروجین و توزیع‌کنندگان انواع کالای قاچاق تبدیل شده است که متأسفانه این قشر از افراد بزهکار و مجرم به دلیل عدم دسترسی آسان به مشخصات و اطلاعاتشان، به راحتی و آسودگی خیال، روز به روز دامنه فعالیت‌های خود را گسترش می‌دهند (قربانی، ۱۳۹۶: ۱۵۵). فناوری اطلاعات بر تمامی ابعاد سازمان‌ها از قبیل ساختار، اقتدار، قدرت، سلسله مراتب شغلی کارکنان و نظارت، تأثیرات شگرفی دارد و مدیران سازمان‌ها برای اداره کارا و اثربخش سازمان، ملزم به بهره‌برداری مؤثر از فناوری اطلاعات هستند. فناوری اطلاعات و ارتباطات، شیوه انجام مأموریت‌ها و خدمات انتظامی سازمان پلیس را متحول کرده و باعث افزایش سرعت، دقت، صحت و توانمندی فراجا در انجام مأموریت‌ها و خدمات انتظامی سازمان شده است. با توجه به مأموریت‌های گسترده فراجا در پیشگیری و کشف جرم و با عنایت به افزایش روزافزون بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در ابعاد مختلف زندگی بشر، در دهه گذشته، فراجا رویکرد خود را به سمت بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در انجام مأموریت‌ها معطوف کرده است (شاه‌محمدی، ۱۳۹۴: ۴۴۵).

۴- فرصت‌های شبکه‌های اجتماعی برای پلیس
علاوه بر تنوع شبکه‌های اجتماعی مجازی، با بخش متنوعی از انواع محتوای مجازی هم روبرو هستیم. این تحولات عظیم در فضای مجازی تغییراتی را در مفهوم سنتی پلیس ایجاد کرده است. برای همین پلیس امروز و آینده بیشتر و بیشتر به فضای مجازی می‌پردازند، پلیس و ارائه‌دهندگان امنیت جامعه نیاز به تثبیت حضور خود در شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند تا قادر به محافظت از افراد، اشخاص حقوقی و منافع ملی باشند (سدربرگ، ۲۰۱۵). تجربه‌های جهانی پلیس بسیاری از کشورها، از جمله مطالعه بر روی ۲۲ افسر ارشد پلیس از ۱۶ کشور در سراسر جهان و مصاحبه با ۱۷ مرکز خدمات پلیس، از استرالیا، کانادا، دانمارک، انگلستان و ولز، فنلاند، آلمان، هند، ایرلند، ایتالیا، نروژ، پرتغال، اسکاتلند، اسلواکی، اسپانیا و یا ایالات متحده آمریکا نشان داده است که پلیس می‌تواند از شبکه‌های مجازی به عنوان فرصت استفاده کند (اکسنچر، ۲۰۱۳). شبکه‌های اجتماعی مجازی توسط پلیس مورد شناسایی قرار می‌گیرد. برای تعامل و همچنین مشارکت پلیس در اجتماع و یافتن راه‌حل برای کاهش جرم نیز شبکه‌های اجتماعی ضروری تلقی می‌شوند (برلت، ۲۰۱۲: ۳۰-۴۰). استفاده بالقوه دیگر، بهبود تصور شهروندان از پلیس است. افزایش تعامل با مردم به‌ویژه مردمی که در آینده بیشتر امور خود را در فضای مجازی سرمی‌کنند، ممکن است اعتماد عمومی نسبت به پلیس را افزایش دهد. فضای مجازی کمک خواهد کرد تا پلیس خود را به یک پلیس شهروند یا مردم‌محور تبدیل کند (ادلین، ۲۰۱۶:۱۴۳). مطالعات نشان داده است ارتباط پلیس و مردم همان‌گونه که در فضای  واقعی احساس آرامش را به ساکنین منتقل می‌کند، حضور آنها در شبکه‌های اجتماعی مجازی منجر به افزایش اعتماد خواهد شد. همان‌گونه که لوری مشاور شبکه اجتماعی پلیس آمریکا تأکید می‌کند: اعتمادبا حضور پلیس در مردم، به اشتراک‌گذاری اطلاعات، نه فقط نگه‌داشتن اطلاعات و داشتن یک مکالمه و درگیر شدن مردم ساخته می‌شود. پلیس‌های دنیا از طریق شبکه‌های مجازی در پی اطلاع‌رسانی عمومی هستند و در آینده به عنوان یک الگوی ارتباطی و نیز یکی از کانال‌های اطلاع‌رسانی مهم پلیس به مردم خواهد بود (ولد و دیگران، ۲۰۱۵: ۱۶-۴). به اشتراک‌گذاری اطلاعات و هشدارهای پلیسی از جمله فرصت‌های مهم شبکه‌های مجازی برای پلیس است.

۵- نقش‌ها
امروزه نقش سرمایه اجتماعی از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع، بسیار مهمتر است و شبکه‌های روابط جمعی و گروهی به رابطه میان انسان‌ها با یکدیگر و با سازمان‌ها انسجام می‌بخشند. در صورت نبود سرمایه اجتماعی سایر سرمایه‌ها اثربخشی خود را از دست می‌دهند و پیمودن راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی، ناهموار و دشوار می‌شود (پکستون، ۱۹۹۹: ۹۲). وجود واژه اجتماعی در مفهوم سرمایه  اجتماعی تأکید بر این دارد که این منابع، دارایی شخصی و فردی نیست. این منابع در شبکه روابط قرار دارند. واژه «سرمایه» نیز تأکید بر این دارد که سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی، مولد است. این سرمایه شما را قادر می‌سازد تا ارزشی به‌وجود آورید، کاری انجام دهید، به هدفی نائل شوید، مأموریتی را در زندگی انجام داده و نقشی در جهان ایفا کنید، لذا هیچ فردی نمی‌تواند بدون سرمایه اجتماعی، به موفقیت نائل شود (شارع‌پور، ۱۳۸۳: ۷).
شبکه‌های اجتماعی مجازی محصول فناوری‌های وب بوده و به عنوان یکی از جدیدترین و پرمخاطب‌ترین سرویس‌های اینترنتی محسوب می‌شود. اغلب این شبکه‌ها سازوکارهایی ایجاد کرده‌اند تا کاربران بتوانند از طریق آن، پیامی را در صفحه مشخصات دوستان خود بگذارند.
شبکه‌های مجازی با دخالت دادن بسیاری از موضوعات آسیب‌زا، جوانان را دچار انحرافات اجتماعی کرده و زندگی خانوادگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده و مشکلاتی برای آنها به‌وجود آورده‌اند و گاهی نیز زندگی برخی افراد در اثر استفاده از این شبکه‌ها به مرز تباهی رسیده است (ابراهیم‌پور و خزائی، ۱۳۹۱: ۷).
طی سال‌های اخیر، شبکه‌هایی مانند مای اسپیس، فیس‌بوک، اورکات، فیلکر، یوتیوب و ... به سرعت رشد کرده‌اند. گروه‌های مختلف پس از انجام جنایت، فیلم جنایت‌هایشان را در کوتاهترین زمان ممکن به روش‌های متعدد و سیستم‌های ارتباطی پیشرفته به منظور آگاهی جوامع بشری در سراسر جهان توزیع و تکثیر می‌کنند. کمتر کسی پیدا می‌شود که این کلیپ‌های وحشتناک را ندیده باشد و رسانه‌ها نیز بدون توجه به عواقب انتشار این جنایت‌ها، صحنه‌های آن را منتشر می‌کنند؛ بنابراین می‌توان گفت که شبکه‌های اجتماعی با وجود اینکه فرصت‌های بسیاری در اختیار بشر قرار داده‌ و فاصله مکانی و زمان را در روابط اجتماعی انسان حذف کرده‌اند، اما تهدیدهایی نیز به همراه دارند که می‌توانند امنیت انسانی را در هر گوشه از دنیا به خطر اندازند (داودی دهاقانی و همکاران، ۱۳۹۶: ۶).
از دیدگاه «آدلر» و «وان» (۲۰۰۲: ۳۱) اولین مزیت مستقیم سرمایه اجتماعی، توزیع اطلاعات است. سرمایه اجتماعی دسترسی به منابع وسیع‌تر اطلاعات را تسهیل می‌کند و کیفیت، مربوط بودن، مناسبت و به‌جا بودن اطلاعات را بهبود می‌بخشد. این دو محقق ایجاد کانال‌های نفوذ و کنترل و قدرت را به منزله دومین مزیت سرمایه اجتماعی در نظر می‌گیرند؛ همچنین بیان می‌دارند که انسجام، سومین مزیت سرمایه اجتماعی است. از نظر این دو محقق، هنجارها و اعتقادات اجتماعی قوی که با درجه بالایی از به‌هم وابستگی شبکه اجتماعی همراه است، اطاعت از قوانین مرکزی را تشویق می‌کند و نیاز به کنترل‌های رسمی را کاهش می‌دهد.
امنیت و آرامش، همواره از دغدغه‌های اولیه و اصلی جوامع بشری بوده است. به عبارتی، امنیت به عنوان محصول اجتماع، بیش از آنکه یک مقوله سیاسی، حکومتی و دولتی باشد، مفهومی انسانی و اجتماعی است که مستلزم مشارکت و حضور مردمی در عرصه‌های مختلف اجتماعی و تعامل آنها با نهادهای انتظامی – امنیتی است.
ماهنامه حقوقی ،فرهنگی و اجتماعی دادرسی